koeien in de kunst

Wat ik mij afvroeg, toen ik onlangs in het Teylersmuseum in Haarlem rond liep, is of er ooit een verhandeling is geschreven over de koe in de kunst. Het viel me namelijk op in een paar schilderijen dat de koeien die erop stonden soms enorme hoorns hadden. Echt van het soort dat bij de evenaar voorkomt. Ik was wel benieuwd of die koeien echt in Nederland hebben rondgelopen of dat het de verbeelding van de schilder was die gewoon geen verstand van koeien had.

Landschap bij stormachtig weer
Hermanus van Brussel (1763-1815)

Landschap te Vogelenzang
Gerrit Jan Michaëlis (1775-1857)

Zomer Barend Cornelis Koekkoek (1803-1862)

Detail van Zomer met in het midden een koe met enorme hoorns

Uit de toevoeging van het Teylersmuseum

Van Brussel:
"De schilder heeft het overweldigende effect dat de instabiele natuur kan veroorzaken willen weergeven. Terwijl er elders in Europa naar werd gestreefd om de grootsheid en dramatiek van de natuur uit te beelden, kreeg de Romantiek in ons land weinig navolging. Een vrediger, meer ingetogen beeld van het Hollands landschap werd meer gewaardeerd. Voorbeelden daarvan zijn de landschappen van Barend Cornelis Koekoek."

Michaëlis
"Het landschap is op een strenge, maar directe manier weergegeven. De schilder beeldt het landschap niet opwindender af dan het is. Hij legt nadruk op de weergave van details, zoals figuren, het vee en de bladeren van de bomen. Alles is ordelijk en volgens een strak ritme in het vlak geplaatst."

Koekkoek
"De schilder heeft geprobeerd zo natuurgetrouw mogelijk onderscheid te maken in lichtintensiteit en kleur, al naar gelang het jaargetijde. Koekkoek en de zijnen stonden er op dat een schilder de natuur moest navolgen, deze was immers volmaakt."

Het was het schilderij van Koekkoek die me aan het denken zetten. Daarom ben ik eens gaan rondsurfen op het web om te kijken hoe dat zit met 17de en 18de eeuwse koeien. Zo kwam ik te weten dat er wel 900 koeienrassen bestaan. En dat de koeien veel kleiner waren dan nu. Dat blijkt uit opgravingen van botten, maar ook van de schilderijen (kringloop ;-)) Schilder Koekoek, die zo natuurgetrouw mogelijk schilderde, heeft dus een waardevolle bijdrage geleverd aan de geschiedverbeelding van de koe. De koeien van toen waren kleuriger en in de Middeleeuwen sprak men van rode, roodbonte, zwarte, bruine, gele, muiskleurige en witte koeien. De Lakenvelder is zo'n oud ras. En inderdaad heeft zelfs de hedendaagse Lakenvelder nog behoorlijke hoorns.

Roodbonte Lakenvelder

Dat die koeien nauwelijks meer in Nederland bestaan (de familielijnen) komt doordat in de 18de eeuw een groot deel van de Nederlandse veestapel aan de veepest is bezweken. Koeien werden daarop uit Duitsland en Denemarken ingevoerd. Later kwam ook het in Nederland verder gefokte en bekendste koe, de zwartbonte Holstein Frisian. Volgende keer eens kijken naar de kippen....